Językoznawczyni: zmiany w polskiej ortografii sięgają głębiej niż ostatnie reformy w innych krajach słowiańskich

Językoznawczyni i slawistka dr hab. Joanna Satoła-Staśkowiak przyznała, że nowe zmiany w polskiej ortografii sięgają głębiej niż ostatnie reformy w innych krajach słowiańskich. Podkreśliła, że obecna reforma to wydarzenie rzadkie w całej historii polszczyzny.

Wraz z nowym rokiem zacznie obowiązywać kilkanaście zmian zasad pisowni polskiej. Dotyczą one niektórych reguł używania wielkich i małych liter, a także pisowni łącznej lub rozdzielnej oraz użycia łącznika. Ich celem jest ujednolicenie zasad i ułatwienie piszącym ich nauczenia się oraz stosowania w praktyce.

To największa zmiana w polskiej ortografii od ponad 90 lat, ale także jedna z głębszych reform ortografii w ostatnim czasie w krajach słowiańskich.

- W XXI wieku reformy ortografii w innych krajach słowiańskich były przeprowadzane niezwykle rzadko. Do tego miały jednak charakter drobny, a nie rewolucyjny, bo do znacznych zmian w językach poszczególnych krajów dochodziło wcześniej, na przykład w XX wieku – powiedziała PAP językoznawczyni i slawistka Akademii Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi Joanna Satoła-Staśkowiak.

W poniedziałek sprawa aresztowa Ziobry za Fundusz Sprawiedliwości “Strzelec” i… koła gospodyń - porozumienia o ochronie ludności

Wyjaśniła, że zmiany w ortografii, o których warto wspomnieć, choć nie należą do zmian rewolucyjnych, miały miejsce w takich krajach jak Białoruś (2008-2010), Czarnogóra (2009-2010) i Ukraina (2019).

- Ukraińska reforma ortografii z 2019 r. zastąpiła obowiązującą od 1993 r. normę. To jedna z najważniejszych zmian w ukraińskiej pisowni od dziesięcioleci, która częściowo przywróciła rozwiązania z tzw. ortografii charkowskiej z 1927 r., usuniętej przez stalinowską reformę z 1933 r. Inne istotne zmiany ortograficzne wśród krajów słowiańskich przeprowadzono głównie w XX wieku, w krajach takich jak: Rosja, Białoruś, Ukraina, Słowacja, Bułgaria, Słowenia, Czechy, Serbia i Chorwacja, Polska – zaznaczyła ekspertka.

W polskiej reformie zmiany sięgają jednak znacznie głębiej. Od stycznia 2026 roku m.in. nazwy mieszkańców miast i ich dzielnic, osiedli i wsi będą zapisywane wielką literą (np. Łodzianin, Warszawianin, Ochocianka, Mokotowianin), co ma uporządkować wiele dotychczasowych wątpliwości.

- Do tej pory te nazwy pisano małą literą, natomiast nazwy mieszkańców państw i regionów literą wielką. Było to powodem powstawania wielu błędów ortograficznych – wskazała filolożka.

Wielka litera zostanie też wprowadzona w wyrazie stojącym na początku nazwy obiektu w przestrzeni publicznej, np. aleja, brama, bulwar (przy utrzymaniu pisowni małą literą wyrazu ulica), np. ulica Józefa Piłsudskiego, Aleja Róż, Brama Warszawska. Zmiany obejmą też wprowadzenie pisowni wielką literą wszystkich członów (oprócz przyimków i spójników) w wielowyrazowych nazwach lokali usługowych i gastronomicznych, np. Karczma Słupska, Kawiarnia Literacka, Księgarnia Naukowa. Rada Języka Polskiego wprowadziła jednolitą łączną pisownię cząstek niby-, quasi- z wyrazami zapisywanymi małą literą, np. nibyartysta, nibygotyk, nibyludowy, quasiopiekun.

Satoła-Staśkowiak zwróciła uwagę, że choć historia polskiej ortografii zna wiele zmian, zarówno większych, jak i mniejszych, jednak wchodząca właśnie w życie reforma na tak szeroką skalę to wydarzenie rzadkie w historii polszczyzny. Podkreśliła, że to szczególny czas nie tylko dla językoznawców, ale także dla użytkowników języka.

- Nieczęsto bowiem zdarza się, by zmiany w języku były widoczne w czasie rzeczywistym. Zwykle bada się je z dystansu, na podstawie archiwalnych dokumentów, dawnych językoznawczych artykułów, polemik i wspomnień. Reformy, na przykład te z 1918 czy 1936 r., znamy głównie z lekcji języka polskiego i opracowań naukowych, są dla nas rozdziałami historii, zapisanymi w materiałach źródłowych. Tym razem jest inaczej: stojąc u progu reformy ortografii 2026 roku, możemy obserwować proces od wewnątrz. Jesteśmy jego uczestnikami, świadkami i jednocześnie komentatorami – tłumaczyła.

Językoznawczyni podsumowała, że reforma dla jednych będzie wyzwaniem, dla innych oczekiwanym rozwiązaniem porządkującym współczesne reguły języka. – Jednak niezależnie od stopnia jej odczuwalności, już teraz staje się częścią historii języka, którą będziemy opisywać przez kolejne lata – zaznaczyła. (PAP)