Co warto wiedzieć o diagnozowaniu boreliozy

Jeśli borelioza nie objawi się rumieniem, jej zdiagnozowanie jest trudne i czasami trwa nawet latami. Dowiedz się, jak możesz sprawdzić czy kleszcz zostawił ci przykrą dla zdrowia niespodziankę.

Najważniejszym nosicielem bakterii wywołującej boreliozę jest w Polsce kleszcz. Nie trzeba jednak od razu panikować, gdy znajdziemy go na swojej skórze – nie każdy kleszcz jest bowiem jest zakażony (dotyczy to tylko 6-20 proc. kleszczy), a poza tym usunięcie kleszcza w ciągu 24 godzin od ukąszenia zapobiega przeniesieniu zakażenia.

JAKIE SĄ OBJAWY BORELIOZY

Borelioza ma postać wczesną i późną.  Najbardziej charakterystyczny objaw wczesnej boreliozy to tzw. rumień wędrujący. Pojawia się najczęściej między 3. a 30. dniem od ukłucia kleszcza. Występuje w 70-80 proc. zakażeń krętkami Borrelia. To jedyna faza zakażenia, która nie wymaga badań serologicznych, a rozpoznanie stawia się na podstawie objawu klinicznego. Wystąpienie rumienia jest wskazaniem do rozpoczęcia antybiotykoterapii.  „Zmiana zaczyna się od małej, czerwonej plamki przechodząc w owalną (4-15 cm), rozszerzającą się, z bardzo charakterystycznym blednięciem w środku. Ważne jest, żeby odróżnić rumień od innych zmian występujących po ukąszeniu owadów, w tym zaczerwienienia wynikającego z reakcji alergicznej w miejscu ugryzienia. Rumień alergiczny pojawia się dość szybko, po 1 dniu i zwykle szybko zanika” – mówi dr n. med. Iwona Kozak–Michałowska, dyrektor ds. nauki i rozwoju laboratoriów Synevo.

Kontrole palenisk w gminie Witamina D i jej rola we wspieraniu odporności organizmu

Kolejne stadium to już uogólnione objawy zakażenia: 
- rumień wędrujący mnogi (wtórny),
- wczesna neuroborelioza (np. niewielka asymetria twarzy w wyniku uszkodzenia nerwu twarzowego),
- zapalenie stawów,
- zapalenie mięśnia sercowego,
- inne zmiany narządowe. 

W późnej fazie choroby (która może wystąpić wiele miesięcy a nawet lat po zakażeniu) obserwuje się dodatkowo m.in.:  przewlekłe zanikowe zapalenie skóry, przewlekłe zmęczenie, nadwrażliwość na alkohol, bóle mięśniowe, wypadanie włosów, zaburzenia widzenia, zaburzenia słuchu, zaburzenia psychiczne itd.

DIAGNOSTYKA LABORATORYJNA BORELIOZY

Nie zawsze jednak zdiagnozowanie boreliozy jest tak proste. Czasami do wczesnego rozpoznania i jak najszybszego zaordynowania leczenia konieczne jest przeprowadzenie badań laboratoryjnych.  „To o tyle ważne, że skuteczność leczenia jest uzależniona od wczesnego rozpoznania choroby” – podkreśla lekarka. 

Testy serologiczne na wczesnym etapie
Diagnostykę należy rozpocząć od testów serologicznych wykrywających przeciwciała. Badania te polegają na dwustopniowym oznaczaniu przeciwciał, które są produkowane w organizmie w odpowiedzi na zakażenie. Pierwszym etapem jest test przesiewowy, w którym są oznaczane przeciwciała IgM i IgG. Z założenia jest on bardzo czuły, więc gdy wyjdzie wynik ujemny, na tym można zakończyć diagnostykę laboratoryjną. W przypadku uzyskania wyniku niejednoznacznie ujemnego, kolejnym etapem badania jest test potwierdzenia, czyli Western blot. Jest on mniej czuły, ale bardziej swoisty.

„Pamiętajmy, że nie powinno się stosować żadnego z tych testów jako pojedynczego badania. Jeżeli ograniczymy diagnostykę do samego testu przesiewowego, możemy otrzymać wyniki fałszywie dodatnie z powodu reakcji krzyżowych z białkami innych bakterii czy wirusów, przy braku zakażenia Borrelia. Może to powodować rozpoznanie i leczenie choroby, której w rzeczywistości nie ma. Ograniczając diagnostykę do samego testu potwierdzenia Western blot, możemy uzyskać wyniki fałszywie ujemne i nie rozpoznać choroby w sytuacji, kiedy ona faktycznie występuje” – tłumaczy specjalistka.  W teście Western blot wykorzystywane są najczęściej antygeny rekombinowane, co zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia reakcji krzyżowych i uzyskania wyników fałszywie dodatnich. Największe znaczenie dla potwierdzenia boreliozy ma wykrycie przeciwciał przeciwko antygenom OspC oraz VlsE. Na rynku dostępne są także testy do ilościowego oznaczania przeciwciał przeciwko VlsE stosowane w monitorowaniu efektów leczenia.

Przeciwciała klasy IgM po kilku tygodniach 
Zazwyczaj przeciwciała IgM utrzymują się około 6 miesięcy, ale mogą też być wykrywane przez kilka lat pomimo skutecznego leczenia (mówimy wtedy o tzw. IgM przetrwałym).  Jeżeli po miesiącu od pojawienia się przeciwciał IgM nie wykrywa się przeciwciał IgG, to wynik badania IgM należy uznać za fałszywy, wynikający z reakcji krzyżowych. 

Późne stadium boreliozy charakteryzuje zwykle obecność tylko przeciwciał IgG. 
„Dodatni wynik przeciwciał nie świadczy o aktywnym zakażeniu, a jedynie o kontakcie z bakterią, dlatego nie można na podstawie tylko oznaczenia przeciwciał odróżnić świeżej infekcji od przebytej w przeszłości” – zwraca uwagę dr Iwona Kozak–Michałowska. 

Uwaga! Dodatni wynik badania serologicznego bez klinicznych objawów typowych dla boreliozy z Lyme nie upoważnia do rozpoznania choroby i jej leczenia! Przechorowanie boreliozy nie powoduje wystąpienia odporności i możliwe są reinfekcje!

DIAGNOSTYKA UZUPEŁNIAJĄCA
Test LTT 
„Stosuje się go, jeżeli w rutynowej diagnostyce laboratoryjnej nie są wykrywane swoiste przeciwciała, pomimo występowania objawów klinicznych i/lub wywiadu sugerującego możliwe zakażenie krętkiem” – mówi lekarka.  Test LTT może także być stosowany w ocenie skuteczności leczenia oraz potwierdzenia reinfekcji lub nawrotu choroby. 

Badanie kleszcza 
Badanie polega na poszukiwaniu materiału genetycznego krętka w materiale uzyskanym z układu pokarmowego kleszcza. Niestety wynik ujemny badania kleszcza nie wyklucza możliwości zakażenia człowieka, a wynik dodatni nie jest warunkiem zakażenia.  „Ograniczenie diagnostyki tylko do badania kleszcza może przynieść fałszywe uspokojenie pacjenta lub bez potrzeby wzbudzić niepokój. Z drugiej strony brak przeciwciał, zarówno bezpośrednio po ukąszeniu, jak i po 8 tygodniach oraz ujemny wynik obecności bakterii w kleszczu z dużym prawdopodobieństwem pozwala na wykluczenie boreliozy” – mówi specjalistka. 

JAK UNIKNĄĆ ZAKAŻENIA
Podczas spacerów, zarówno w lasach, jak i w parkach miejskich zabezpieczaj się zakładając odpowiednie ubranie: długie spodnie, długie rękawy, nakrycie głowy. Stosuj repelenty.
Po spacerze dokładnie oglądaj skórę. Jeśli znajdziesz kleszcza, usuń go jak najszybciej i zdezynfekuj miejsce po ukąszeniu.
Po usunięciu kleszcza przez około 30 dni obserwuj miejsce ukąszenia pod kątem rumienia wędrującego (który jednak może pojawić się także w innych miejscach ciała).  Jeśli zauważysz rumień lub inne niepokojące objawy ogólnoustrojowe koniecznie wybierz się do lekarza. 

(Źródło: Monika Wysocka, zdrowie.pap.pl Źródła:  Tekst powstał na podstawie webinarium „Czy rozpoznanie boreliozy jest trudne? Prawdy i mity o diagnostyce”, które odbyło się 9.06.2021 r.  Neuroborelioza – trudności diagnostyczne - specjalistyczny artykuł z portalu Neurologia po dyplomie).